Bouwen aan een betere wereld

Ondernemen met oog voor de samenleving – dat was het motto van Jacques van Marken, de eerste sociale ondernemer van Nederland. Stichting Museum Van Marken wil zijn gedachtegoed nieuw leven inblazen en introduceert de Van Marken Prijs: een erkenning voor ondernemers die maatschappelijke impact maken en daarmee anderen inspireren.

In de 19de eeuw blies Van Marken het ingeslapen provinciestadje Delft nieuw leven in met de oprichting van de Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek (nu onderdeel van dsm-firmenich), Calvé-Delft (inmiddels Unilever) en de Lijm- en Gelatinefabriek. Samen met zijn vrouw Agneta zette hij zich in voor het welzijn van zijn werknemers én de Delftse samenleving. Hun erfenis leeft voort in onder andere verenigingen als Gymnastiekvereniging Sparta, voetbalvereniging DVV Delft en de huurdersvereniging Agnetapark.

Nieuwe netwerken, oude idealen

Lucas van Wees, voorzitter van Stichting Museum Van Marken, vertelt dat de stichting wil samenwerken met deze en andere netwerken en nieuwe verbindingen wil leggen. “We leven in een tijd van community building en herwaardering van cultureel erfgoed. Vanuit die gedachte organiseren we tentoonstellingen en evenementen, waarin we ook de innovatieve kracht van Delft belichten.” De stichting werd in 2018 opgericht en is nog volop in ontwikkeling, vervolgt Van Wees. “Het verhaal van Van Marken kan op zoveel manieren verteld worden. We richten ons op drie centrale thema’s: historie, sociaal ondernemerschap en innovatie. Volgens Van Marken was er zonder sociale innovatie geen technologische vooruitgang mogelijk. Onze missie is om zijn gedachtegoed te vertalen naar deze tijd en mensen en organisaties te inspireren om óók met maatschappelijke impact te ondernemen.”

We hebben meer Jacques’ en Agneta’s nodig.

Meer dan honderd sociale voorzieningen

De Van Markens waren hun tijd ver vooruit. Jacques ontwikkelde een revolutionair bakkersgist – Koningsgist – waarmee zijn fabriek exponentieel groeide. Maar hij keek verder dan economische winst. “Hij realiseerde ruim honderd sociale voorzieningen”, zegt Van Wees. “Van ondernemingsraad en ongevallenverzekering tot pensioenen, coöperaties en vrouwenonderwijs. Hij stichtte het eerste fabrieksdorp van Nederland: het Agnetapark, waar Agneta als een ware ‘fabrieksmoeder’ waakte over het welzijn van de gezinnen. Daarnaast zette Agneta de succesvolle parfumerie Maison Neuve op, waar vele jonge vrouwen konden werken. Naast werk bood zij hen ook steun en advies bij hun persoonlijke ontwikkeling.”

Prijs voor ondernemers

Met de Van Marken Prijs wil de stichting hedendaagse sociaal bewogen ondernemers in het zonnetje zetten. De gemeente Delft ondersteunt het initiatief. Criteria voor nominatie zijn onder meer: een duidelijke band met Delft, maatschappelijke impact, innovatiekracht en de mate waarin anderen worden geïnspireerd door het werk van de ondernemer. De eerste uitreiking staat gepland voor eind 2026.

Verbonden buurt

Lena van der Wal is al zo’n drie jaar vrijwilliger bij Museum Van Marken en onderneemt zelf ook in de geest van Van Marken. Ze studeerde Bouwkunde aan de TU Delft en is mede-oprichter van C’MON, een bureau dat zich richt op duurzame ontwikkeling van gebieden en gebouwen. Van der Wal: “Bij al onze projecten draait het om impact maken. Wij stellen mens en natuur centraal en kijken verder dan fysieke ontwikkeling. We bouwen aan sterke, duurzame gebieden én gemeenschappen, altijd in samenspraak met de bewoners.” Zo deed zij een project in het Agnetapark, de woonwijk die in 1884 werd gecreëerd door Van Marken met 78 woningen in de stijl van Engelse cottages. Hij liet ze bouwen voor zijn fabrieksarbeiders. Naast woningen waren in de wijk ook een schooltje, een winkel, een park en een feestzaal (De Tent), waar regelmatig evenementen plaatsvonden. Alles in de omgeving was gericht op het bevorderen van het welzijn van de arbeiders. Van der Wal wil in de geest van Van Marken de gemeenschapsvorming nieuw leven inblazen. “We betrokken de huidige bewoners van de wijk actief bij de toekomst van hun buurt en legden hen de vraag voor: ‘Wat zou jij hier willen maken?’. Het resultaat: een actieve WhatsApp community met meer dan 150 leden en een coöperatief buurtpark.” Ze benadrukt dat het belangrijk is om al aanwezige kracht te waarderen en te versterken. “Ik doe dit als actieve bewoner en vrijwilliger, samen met vele andere bewoners.”

Wij willen organisaties inspireren om met maatschappelijke impact te ondernemen.

Een plek voor de gemeenschap

In 2027 bestaat een deel van het Agnetapark honderd jaar en Van der Wal droomt van een buurthuis, geïnspireerd op De Tent, waar tussen 1920 en 1940 toneel, muziek en sport floreerden. “Via de nog te lanceren buurtapp kunnen bewoners binnenkort over het gebruik van het park communiceren. Net als vroeger willen we dat het een plek is van en voor de gemeenschap. Dat is precies zoals de Van Markens het deden. We kunnen in deze tijd wel wat meer Jacques’ en Agneta’s gebruiken.” Van Wees beaamt dit: “Lena is een echte voortrekker. Ze vertegenwoordigt precies wat wij met het museum willen uitdragen: sociaal ondernemen met hart voor de omgeving.”