De toekomst van de internationale trein

Om de uitstoot van de luchtvaartsector in te perken moeten we meer treinen en minder vliegen. Welke hindernissen liggen er op de weg daarnaartoe? Hoogleraar transportbeleid Bert van Wee en NS International-directeur Heike Luiten gaan in gesprek over de toekomst van de internationale trein.

NS International heeft zich als doel gesteld om het aantal treinreizen in 2030 te verdubbelen ten opzichte van 2018. Ligt dat op schema?

Luiten Ja. We zien dat steeds meer mensen de trein als een goed alternatief zien voor de auto of het vliegtuig. Mensen zijn zich bewuster van duurzaamheid. Daar hebben we zelf ook onze bijdrage aan geleverd. Intercity’s doen er minder lang over en we investeren volop in nieuwe treinen.

Van Wee Mooi dat de NS de lat hoog legt. Tegelijkertijd heeft het klimaat er niets aan als je die ambitie vooral haalt door nieuwe reizigers aan te trekken, in plaats van mensen die voorheen het vliegtuig pakten. Het kan dan zelfs averechts werken en juist energiekosten.

Luiten Dan schieten we er inderdaad niets mee op qua duurzaamheid. Maar het verleden laat anders zien. Door de komst van de Thalys in de jaren 90 – nu Eurostar – is het aandeel treinreizigers op dat traject significant gestegen ten opzichte van de auto en het vliegtuig.

Het aantal internationale boekingen is de laatste jaren flink gestegen. Hoe komt dat volgens jullie?

Van Wee Het gaat inderdaad goed met de vraag naar treintickets. Ons vermoeden is dat dat komt door vliegschaamte. Daarnaast reizen mensen liever langer aan één stuk door en dat maakt de nachttrein een aantrekkelijke optie.

Luiten Wij richten ons meer op de dagtreinen tot 700 kilometer. Daarop kan de trein concurreren met het vliegtuig. Ik hoor steeds vaker: het is eigenlijk wel comfortabel. De perceptie verandert in het voordeel van de trein.

Kan het spoor de vraag bijbenen?

Luiten Dat baart ons inderdaad zorgen. Inter­nationaal hebben we te maken met een lappendeken aan technische voorwaarden en dat stelt
aanvullende eisen aan de treinen. Het is technisch complex en er zijn weinig aanbieders.

Van Wee Dat geldt ook voor de luchtvaart. Ik vraag me af of je sneller een vliegtuig hebt dan een trein. Maar inderdaad, als je bedenkt dat er een nieuwe hogesnelheidslijn bij moet, dan ben je zo tien, twintig jaar verder.

Luiten In die tussentijd moeten we het achterstallig onderhoud in zowel Nederland als in de omringende landen zo snel mogelijk wegwerken. Op orde brengen wat er nu rijdt en het serviceniveau verhogen zijn prioriteit nummer één. Dat laatste gaat nog niet altijd goed. We zetten daarbij vooral in op zelfredzaamheid, bijvoorbeeld vouchers met een QR-code, zodat mensen zelf een overnachting kunnen boeken als ze ergens stranden.

En de service vooraf? Het regelen van een treinreis vinden veel mensen gedoe.

Van Wee Historisch gezien is dit een zwak punt van internationaal treinreizen. Als je een treinreis wil boeken, spreekt de informatie die je online vindt op verschillende websites elkaar soms tegen. Dat moet echt beter.

Luiten Anders dan de luchtvaart is de trein van oorsprong een nationale aangelegenheid. Zo is de ticketverkoop ook geregeld. We werken aan een open source datamodel: één grote kaartenbak waar iedere ticketaanbieder uit kan vissen, zodat reizigers hun reis in een keer kunnen boeken. Dat moet er in 2025 zijn.

Van Wee Als dat er komt, én alle informatie zit er inderdaad in, én het is up-to-date, én het is intuïtief, dan helpt dat enorm.

Wat verlangen jullie van de overheid?

Van Wee Ik ben geen voorstander van enorme subsidies op internationale treintickets om maar te kunnen concurreren met het vliegtuig. Nee, stop met die financiële voordelen voor de luchtvaart. Laat die sector btw betalen, hef accijns over kerosine. De NS kan de gewilde verdubbeling veel makkelijker halen als we de luchtvaart adequaat beprijzen.

Luiten Het is inderdaad geen gelijk speelveld. Het btw-tarief voor zowel trein als vliegtickets verschilt per land. Als dat prijsverschil door onder andere verschil in btw kleiner zou zijn, denk ik dat veel reizigers een andere keus zouden maken.

Btw is een nationale aangelegenheid. Welke rol speelt de Europese Unie?

Van Wee De EU zegt allerlei nieuwe verbindingen aan te willen leggen, maar met alle respect: dat is meer wensdenken dan realisme.

Luiten Wat ik ingewikkeld vind, is dat we aan de ene kant gedwongen worden tot samenwerking en dat de EU aan de andere kant concurrentie stimuleert. Daar zit een dubbele prikkel in. Ik zou liever zien dat de EU steviger inzet op de concurrentie tussen vervoersvormen dan tussen spoorwegmaatschappijen.

Van Wee Concurrentie en samenwerking hoeven niet per se te botsen. Je kunt ook best concurrenten zijn en elkaar tegelijkertijd helpen. In de luchtvaart werken maatschappijen die op sommige trajecten elkaars concurrent zijn toch samen.

Luiten Het is ook zeker niet mijn pleidooi om marktwerking tegen te gaan. Maar het spoor is geen markt waar je het aanbod eindeloos kunt aanpas sen aan de vraag: de infrastructuur beperkt dat. Daarom zetten wij in op internationale samenwerking. Als we projecten ook over de grenzen heen kunnen uitvoeren, is dat een droom die uitkomt.