Cultuurhuis geeft impuls aan de stad

Hoe maak je van een noodzaak een kans voor de stad? Een kans om niet alleen een gebouw te vernieuwen, maar ook de stedelijke economie een impuls te geven en de sociale samenhang te versterken? Marijtje Pronk, directeur van Theater de Veste in Delft, vindt inspiratie in het Forum Groningen, een multifunctioneel cultuurhuis dat bewoners verbindt en de bezoekerseconomie een enorme boost geeft.

Theater de Veste is verouderd en voldoet niet meer aan de eisen van de huidige stad die groeit en vernieuwt. Het gebouw heeft te weinig capaciteit en kampt met verscheidene gebreken. Als er vanuit noodzaak een nieuw theatergebouw moet komen, kun je beter meteen iets creëren dat een grotere impact heeft op de stad, aldus Pronk. Ze vindt het Forum Groningen een prachtig voorbeeld van hoe je zoiets kunt aanpakken en sprak met Dirk Nijdam, directeur van Forum Groningen, over hun ervaringen.

Multifunctioneel

In 2019 opende het Forum Groningen in het centrum van de stad. Een ontmoetingsplek waar allerlei functies zijn gecombineerd. Er is een gevarieerd aanbod van films, exposities, festivals, lezingen, debatten, documentaires, cursussen, workshops en (dans)feesten. Er zijn studie- en werkplekken, vergaderruimtes, speelplekken voor kinderen, een restaurant, een smartlab, game-museum, het VVV-kantoor en de bibliotheek. Nijdam: “Zie het als een ‘cultureel warenhuis’, er is voor ieder wat wils. Van arthousefilms en literaire lezingen tot openluchtfilms en danceparty’s op het dak tot activiteiten die bewoners zelf programmeren.”

Huiskamer van de stad

Het Forum wordt door Groningers liefkozend de ‘huiskamer van de stad’ genoemd en is meer dan een cultureel centrum, vervolgt Nijdam. “Het gebouw wordt door de stadsbewoners en bezoekers van buitenaf innig omarmd. Mensen komen hier samen om koffie te drinken, te studeren, te werken, te ontspannen of om op het dakterras van het uitzicht te genieten.” Pronk vindt het mooi om te zien dat iedereen zich hier thuisvoelt. “Studenten, ouderen, gezinnen met kinderen, dagjesmensen, toeristen, het is laagdrempelig toegankelijk en aantrekkelijk voor iedereen. En door de combinatie van voorzieningen, is het een plek waar iedereen vroeg of laat komt.

Groningen won met het gebouw, een ontwerp van NL Architects, meerdere architectuur- en innovatieprijzen. Vanuit grote raampartijen en vanaf het dakterras heb je een prachtig uitzicht. Daarmee is het moderne gebouw verbonden met de historische binnenstad. Het gebouw bestaat uit twee delen die kriskras met elkaar verbonden zijn door roltrappen. Beide delen hebben dichte ruimtes en open pleinen. De afgesloten ruimtes zijn voor exposities, films en events met entreegeld. De open pleinen zijn vrij toegankelijk. Hier vinden culturele activiteiten plaats, maar je kunt er ook op een groot scherm kijken naar een race van Max Verstappen, een demonstratie van de teakwondo-vereniging of de viering van het Chinees nieuwjaar. Bewoners kunnen de ruimtes namelijk zelf ook gebruiken.

Positieve impuls voor de stad

Het idee voor het gebouw ontstond in 2002 vanuit de behoefte om een verwaarloosd gebied in het stadscentrum nieuw leven in te blazen. De plek was onaantrekkelijk met jaren 70-panden, een parkeergarage en verlaten straten. Het doel was een trekpleister te creëren die zou bijdragen aan de dynamiek van de stad. Na uitgebreide brainstormsessies werd gekozen voor een combinatie van bibliotheek en filmhuis, maar dan niet de tradionele versie van die twee. Het Forum moest iets nieuws toevoegen aan de publieke ruimte, legt Nijdam uit. “Daar kon niet iedereen zich toen wat bij voorstellen, het bestond immers nog niet.” Latente behoefte Men zei: ‘Wat is er mis met de bibliotheek die we hebben?’ En: ‘Wie zet nou zo’n modern gebouw in de historische binnenstad?’ Toen het gebouw eenmaal open was, hoorde ik vaak: ‘Als ik dat had geweten…’. Mensen zien niet altijd de noodzaak voor verandering, beaamt Pronk. “Zij zijn zich niet altijd bewust van de verandering in behoeften die in de toekomst ontstaan. Ik ben er echter van overtuigd dat het in deze tijd nodig is om live ontmoetingsplekken te creëren. Onze wereld verandert en digitaliseert in hoog tempo. Winkels verdwijnen, mensen vervreemden van elkaar en er zijn steeds minder mogelijkheden om op een spontane manier in contact te komen met mensen buiten je eigen bubbel. Zo’n cultuurhuis met een brede functie komt daaraan tegemoet.”

Een cultuurhuis kun je zien als een laagdrempelig ‘cultureel warenhuis’ met voor ieder wat wils.

Verbinding in de stad

Nijdam vertelt dat sommige mensen vreesden dat het Forum een elitair project zou worden. “Een begrijpelijke zorg, want voorstellingen van 20 euro per kaartje zijn natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Daarom bieden we veel gratis activiteiten aan. Voor sommige vragen we geld, maar we zetten ook wel Arnon Grunberg in de hal, naar wie iedereen op de tribune kan gaan zitten luisteren. Deze aanpak maakt de sfeer rondom cultuur toegankelijk. Het is belangrijk dat bewoners zich welkom voelen, ongeacht hun achtergrond of inkomen. Dat brengt verbinding in de stad.”

2,5 miljoen bezoekers

Met 2,5 miljoen bezoekers per jaar in plaats van de geraamde 1,3 miljoen is het Forum ook economisch een veel groter succes dan vooraf gedacht, vervolgt Nijdam. “Het is een van de drukst bezochte plekken in Nederland. Ongelofelijk voor een provinciestad van 230.000 inwoners. Die 2,5 miljoen bewegingen rondom het gebouw hebben een positieve invloed op de hele stad en de winkels, horeca en hotels in de buurt. Je ziet dat het gebied is opgefrist.”

Ondernemende stad

Wat Pronk vooral inspireert, is de visie en slagvaardigheid om projecten te realiseren die op verschillende domeinen van de stad groot effect hebben. “Groningen is een ondernemende stad”, vindt ze. “De gemeente bouwt letterlijk en figuurlijk aan de stad door middel van cultuurgebouwen als het Groninger Museum, het Forum en binnenkort het nieuwe muziekcentrum De Oosterpoort. Dat heeft een enorme impact op de sociale cohesie, de bezoekerseconomie en het imago van Groningen. Deze langetermijnvisie zorgt ervoor dat de stad aantrekkelijk blijft voor bezoekers én bewoners.” Daarbij draait het volgens Nijdam om ambitie en creativiteit. “Je kunt een conventioneel, functioneel gebouw neerzetten, maar dat maakt weinig indruk. Iedereen vindt het mooi, maar niemand rijdt er een blokje voor om.” Een ambitieuzer project heeft veel meer impact, weet hij. De kracht van deze gedurfde keuzes is bovendien dat ze niet per se veel duurder hoeven te zijn. “Het Forum levert de stad economisch veel op en biedt efficiency. We combineren filmhuis, museum, expositieruimte, bibliotheek en zalenverhuur in één organisatie. Je deelt de huurkosten en hebt minder personeel nodig.”

Moderne cultuuriconen

Pronk is geïnspireerd door de aanpak van Groningen en hoopt dat Delft eenzelfde visionaire, efficiënte en creatieve aanpak hanteert. “In Delft hebben we prachtig historisch cultureel erfgoed zoals de Oude en Nieuwe Kerk en Museum Prinsenhof Delft. Maar de kernwaarden van de stad zijn historie enerzijds én toekomst en innovatie anderzijds. Dat is een unieke combinatie. Als we de stad op die manier willen profileren, moeten we ook moderne cultuuriconen creëren. Het innovatieve karakter van Delft is voor bezoekers niet zichtbaar genoeg in de stad. Het zit verborgen op de campus van de TU Delft. Bovendien zou Delft zichzelf veel meer als stad van de architectuur en bouwkunde in de etalage mogen zetten. Het zou mooi zijn als we daarin minder bescheiden durven zijn. Een multifunctioneel theater van de toekomst – of hoe je het gebouw ook gaat noemen – kan daarin een essentiële rol vervullen.”

Waarom een nieuw stadstheater in Delft?

De capaciteit van het theater is niet meer passend bij de omvang van Delft. Aanmerkelijk kleinere steden als Barneveld en Goes hebben een zaal met dezelfde capaciteit als Delft. Ook door andere gebreken kan het theater niet langer voldoen aan de behoeften van de inwoners en het culturele aanbod verschraalt.

• Te kleine capaciteit: Eén zaal met slechts 500 stoelen is onvoldoende voor een stad met 110.000 inwoners en groeiambities naar minstens
  120.000 inwoners in 2040.
• Geen tweede zaal: Er ontbreekt een zaal met vlakke vloer en uitschuifbaar podium voor vernieuwender aanbod zoals popconcerten, dansvoorstellingen en jongerenevents.
• Verouderde bouwkwaliteit: Bezuinigingen bij de bouw 30 jaar geleden leiden tot hoge onderhoudskosten.
• Te klein podium: Het toneel is te klein voor grotere producties, waardoor belangrijke en iedereen aansprekende artiesten en gezelschappen Delft overslaan.
• Geluidslekkage: Er is geluidsoverlast tussen verschillende ruimtes.
• Slecht toegankelijk: Veel trappen en het ontbreken van liften maken het gebouw ontoegankelijk voor mensen met een beperking.
• Gebrekkige foyer: Te weinig ruimte tijdens uitverkochte voorstellingen.
• Ontbreken van airconditioning: Dit beperkt de mogelijkheden om voorstellingen te presenteren in warme periodes.